MATERI BJAWA

 

1.      Tembung camboran yaiku tembung loro utawa luwih sing digandheng dadi siji nuwuhake teges anyar.
Tembung camboran ana 2, yaiku:
  1. Camboran wutuh
Tuladha:          a. Randha royal (jenenge panganan)       d. Nagasari (jenenge panganan)
                        b. Semar mendem (jenenge panganan)    e. kuping wajan (=tambeng utawa ndableg)
                        c. Raja Lele (jenise pari)                         f.  Sapu tangan (=kacu)
  1. Camboran tugel
Tuladha:          a. Lunglit (balung kulit)
                        b. Bangjo (abang ijo)
                        c. dubang (idu abang)
2.      Tembung saroja yaiku tembung loro utawa luwih kang padha tegese dienggo bebarengan lan nduweni teges mbangetake.
Tuladha:    a. Wadya bala               f. Angkara murka           k. Blaka suta
b. arum wangi               g. Ayem tentrem            l. Tedheng aling-aling
c. adi luhung                  h. Rukun sentosa           m. Sumebar warata
d. welas asih                 i. Gemah ripah               n. Antheng jatmika
                        e. edi peni                     j. Gagah prakosa           o. Gandhes luwes
3.      Seselan –in
-          Pinaringan (paring)                           -   kinepung (kepung)
-          Ginanjar (ganjar)                              -   Sinigar (sigar)
-          Sinawang (sawang)                          -   winates (wates)
-          Linuwih (luwih)                               -    tinulis (tulis)
4.      Teka-teki tembang pucung
Bapak pucung
cangkemu madhep mandhuwur
Sabamu ing sendhang                                       kendhi
Pencokanmu lambung kering
Prapteng wisma si pucung mutah kuwaya     
Bapak pucung
Dudu watu dudugunung
Sabamu ing alas                                          gajah
Ngon-ingone sang Bupati
      Prapteng marga si pucung lembehan grana
5.      Tembung panyandra
-   rambute negembang bakung                     -     pundhake nraju emas                       - galake kaya macan manak
-   bangkekane nawon kemit                         -     athi-athine ngudup turi                     
-   alise nanggal sepisan                               -     eseme pahit madu
-   drijine mucuk eri                                      -     gulune ngolan-olan
-   tangane nggandhewa pinenthang              -     pipine nduren sajuring
-   untune miji timun                         -     mripati damar kanginan (blalak-blalak)
6.      Imbuham-um
-          lumaku (laku)                                   - sumebar (sebar)
-          gumantung (gantung)                       - gumrojog (grojog)
-          sumaur (saur)                                    - cumawis (cawis)
-          kumampul (kampul)                         - tumata (tata)
7.      Angka Jawa:
     1. 1        3.  3             5. 5          7.  7             9. 9
     2. 2       4.  4              6. 6          8.  8             0. 0
             bayarane bapak 750 ewu rupiyah
      byr[n bpk\ ;750;[awu rupiyh
8.      Cangkriman / bedhekan
  1. Kabel, cangkrimane:
Bapak pucung
Dudu tampar dudu dhadhung
Dawa kaya ula
Penclokanmu kayu garing
Prapting griya
Si pucung ngelokake cahya
  1. Tuma, cangkrimane:
Turune ing endhas, mangane ing endhas, bebuwang uga ing endhas.
  1. Sepur, cangkrimane:
Bapak pucung                                                            
Renteng-renteng kaya kalung                                    
Dawa kaya ula                                                           
Pencokanmu wesi, iring                                             
Sing disaba si pucung mung turut kutha
-          Pitik walik saba amben = sulak
-          Ora mudhun-mudhun yen ora nggawa mrica sakanthong = kates
-          Lawa 5, kalong 3 dadi pira? = 8
-          Ing ndhuwur lawang ana cecak, yen cecak lunga lawang iku dadi kewan sing bisa mabur, kewan apa iku? =  lawa
9.      kalimat langsung/kandha menjadi kalimat tak langsung
- Mas Bayu takon marang agus, “kowe mau mrene karo sapa?” (ukara langsung)
  Mas Bayu takon marang agus, karo sapa agus mau olehe mrene. (ukara ora langsung)
-    Sari kandha,”aku mengko arep tuku gula jawa ing pasar.” (ukara langsung)
   Sari kandha menawa dheweke arep tuku gula jawa ing pasar. (ukara ora langsung)
10.  Aksara Jawa lan pasangane:
a H        n N                      c C                      r  R                   k   K                fL                tT   
ha               na                        ca                        ra                     ka                     da                  ta
sS         w W                      l L                     p P               dD                    j J               y   Y
sa               wa                       la                         pa                     dha                   ja                  ya
v V          m M                      g G                      b B                  q  Q                  z  Z
nya             ma                        ga                     ba                        tha       nga
belajarku wiwit jam 5 sore
belj/ku wiwitJm\ ;5;[so[r
11.  kalimat yang berpola SPOK/JWLK :Bapak maos koran ing ruang tamu
  J          W      L           K (ket. Panggonan)


 
12.  Perangane layang:
13.  Parikan
PARIKAN
1.     Abang-abang ora legi,
kadhung nantang ora wani.
2.    Wajik klethik gula jawa,
luwih becik sing prasaja.
3.    Yeng kembang kembange kacang,
Dudu kembange puspa nyidra,
Sih cilik dikudang-kudang
Bareng gedhe gawe rekasa
4.    Nyunggi Ember ngiwa nengen
Lungguh jejer nggo tamba kangen.
5.    Wedang bubuk gula tebu,
mata ngantuk njaluk turu.
6.    Abang-abang ora legi,
kadung nantang ora wani.
7.    manuk emprit nucuk pari,
dadi murid sing teberi.
8.    wit kecipir mrambat kawat,
ora mampir anggere liwat.
9.    elor kedhung kidul ya kedhung,
kedhung gedhe akeh iwake,
Bapak nundhung simbok ya nundhung
kowe dewe malah ngayekake.
10. iwak yuyu iwak wader,
pethuk bulus lagi silem,
yen sinau dadi pinter,
mbesuk lulus ati ayem.
11.  iwak lele mati kethuthuk,
sandatane pring oratan,
ngawe-awe sing kalung andhuk,
entenane ing prapatan.
12. uwit jeruk amba godhonge,
wohe mateng dipethik bocah,
aja umuk yen lagi duwe,
entenane sesuke susah
13.        kutha sala dalane rame,
sriwedari tengah pernahe,
aku gela amarga kowe,
angger janji arang nyatane.
14.  Ukara tanduk (kal. Aktif) lan ukara tanggap (kal. Pasif)
Ukara tanduk
Ukara Tanggap
1. Mbak Titin nampa layange Dina
2. Pak Mansur nimbali Galih
3. Aku nyilih bukune Ratna
1. Layange Dina ditampa Mabak Titin
2. Galih ditimbali Pak Mansur
3. Bukune Ratna taksilih
15.  Dwilingga salin swara
Toleh         = tolah-toleh
Takon        = tokan-takon
Mlaku        = mloka-mlaku
16.  Senjata/gaman tokoh pandhawa
- Yudhistira / Puntadewa (pembarep)= jimat kalimasada                    
- Werkudara / Bima sena (nomer loro)= kuku pancanaka, gada rujakpolo, lukitasari                
- Arjuna / Janaka / Permadi (panengah) = keris pulanggeni, keris kalanadhah, panah sarotama, pnh. Pasopati
17.  Paribasan
* Rawe-rawe rantas, malang malang putung (Sakabehe pepalang bisa disingkirake kanggo nggayuh kan dikarepake)
*       Dudu sanak dudu kadang, yen ilang meli kelangan (Nadyan wong liya, yen nandhang sengsara kudu dibelani)
*       Gupak pulut, ora mangan nangkane (Melu rakasa nanging ora melu ngrasakake kepenake)
*       Kriwikan dadi grojogan (Prakara sepele dadi prakara gedhe)
*       Suwe mijit wohing ranti (Pegawean sing gampang dilakoni utawa dirampungake)
*       Anak polah bapa kepradah (Wong tuwa nemu alangan amarga saka polahe aneke)
*       Bathok bolu isi madu (Wong asor nanging duwe kepinteran)
*       Dewenehi ati ngrogoh rempela (Wis dhiwenehi setithik, banjur njaluk luwih akeh)
*       Jer basuki mawa beya (Kabeh gegayuhan mbutuhake wragad)
*       Kaya banyu karo lenga (Paseduluran kang ora bisa rukun)
*       Mburu uceng kelangan dheleg (Mburu barang sing sepele malah kelangan barang sing luwih aji)
*       Kacang ora ninggal lanjaran (kebiyasakane anak niru wong tuwane)
18.  Aji-aji dari tokoh dalam cerita wayang
-          Arjuna / Janaka / Permadi (panengah)= aji sepiangin, cundha manik,
-          Yudhistira / Puntadewa (pembarep)=jimat kalimasada,
-          Werkudara / Bima sena (nomer loro)=kutang antakesuma,
-          Prabu Destrastra= aji grayang
-          R. Gathutkaca= aji narantaka,
-          P. Dasamuka
-          P. Suteja           aji pancasona
-          Resi Subali
19.  Ater-ater (awalan) tripurusa: dak, kok, di
Daksapu                              koksapu                        disapu
20.  Tembung pepindhan
-          aluse kaya sutra                                                     - suguhane mbayu mili
-          bantere kaya angin                                                - bedane kaya langit karo bumi
-          galake kaya buta                                                   - kesite kaya laler
-          kesite kaya kadhal                                                 - nyengite kaya dhemit
-          klular-klulur kaya tumo suwal
-          lembeyane kaya mblarak sempal
-          thingak-thinguk kaya kethek ditulup dll.
21.  Tembang macapat  ana 11
-          Mijil                             -   Asmaradana                        -   Durna
-          Maskumambang          -   Dhandhanggula                  -   Megatruh
-          Gambuh                      -   Kinanthi                              -   Pucung
-          Sinom                          -   Pangkur
Tembang kinanthi
Laras Slendro
Wajibe kawula iku
Padha asung darma bekti
Tumrap marang nusa bangsa
Memayu harjaning nagri
Gotong royong bebarengan
Away ana ingkang keri
Tembang Kinanthi
Pundi ta wajibing ibu
Kang abot ngungkuli bumi
Nenggih wiwit ngandhut putra
Sangang candra dasa ari
Manjing tapa ulah brata
Anggung meleng hing pengesthi
Dumugi ing mangsanipun
Lair ponang jabang bayi
Baya tan kenging sembrana
Lamun weya tekeng lalis
Lali-lali den elingna
Yeku aran perang sabil
22.  Ngoko                                Krama inggil
Nggawa                              ngasta
Turu                                   sare
Tangi turu                           wungu
Maca                                   maos
Ngombe                              ngunjuk
Mangan                               dhahar
Ngomong                            ngendikan, dhawuh
Adus                                   siram
23.  Guru wilangan ( jumlahe/akehe suku tembung saben sagatra/sabaris) gatra ke-3 pada tembang pucung
Bapak pucung =4
Dudu watu dudugunung=8
Sabamu ing alas=6
Ngon-ingone sang Bupati=8
Prapteng marga si pucung lembehan grana=12
24.  Jenenge negara tokoh cerita wayang:
- Yudhistira / Puntadewa ing Ngamartha              - Prabu Mastwapati ing Wiratha        
- Werkudara / Bima sena ing Jodhipati                 - P. Pandhudhewanata ing Ngastina
- Arjuna / Janaka / Permadi ing Madukara            - P. Dasamuka ing Ngalengka                      
- Nakula ing Bumi retalu/Gumbiratalun                 - Gathutkaca ing Pringgodani
- Sadewa ing Sawojajar                                      - Abimanyu ing Plangkawati
25.  Mengubah Kalimat aktif (tanduk) dan kalimat pasif (tanggap)
-          Mbak Ratna nampa layange Sari (tanduk/aktif)
-          Layange Sari ditampa mabak Ratna (tanggap/pasif)
26.  Ukara purwakanthi guru swara
-          Abang-abang mburi lawang kae tibake dubang
-          Pangkate cilik, pegaweyane iplik, bayare mung sethithik
-          Wong urip iku kudu tegen, rigen, lan mugen.


 http://rangkumanbj.blogspot.co.id/2014/12/rangkuman-bahasa-jawa.html?m=1
Previous
Next Post »
Thanks for your comment